Badania wydają się sugerować, że w wielu wypadkach ustalamy prawdopodobieństwo pewnych zdarzeń w oparciu o dostarczaną informację w sposób niezgodny z modelem normatywnym. Wpływa to bezpośrednio na wnioski, które jesteśmy gotowi uznać za racjonalne na podstawie danych przesłanek. W artykule wskazano czynniki mogące rzutować na przyjmowaną wielkość prawdopodobieństwa apriorycznego i – pośrednio – na obliczanie prawdopodobieństwa aposteriorycznego. Zbiorczo czynniki te będą określane jako parametr j. Jego wielkość zależy od kontekstu, w jakim przebiega dane wnioskowanie, i od określonych cech wnioskującego podmiotu. Po uwzględnieniu jego wpływu okazuje się, że krytyczna ocena ludzkich wnioskowań nie zawsze jest uzasadniona.

Celem tekstu jest ocena ekonomicznej teorii kary i powiązanego z nią modelu podejmowania decyzji z perspektywy empirycznych studiów nad prawem i behawioralnej analizy prawa. Ekonomiczna teoria kary w drugiej połowie XX wieku była podstawową teorią kary i miała znaczący wpływ na politykę karania w Stanach Zjednoczonych. Na początku XXI stulecia liczne badania statystyczne pokazały z jednej strony ograniczoną skuteczność ekonomicznego podejścia do prawa karnego, a z drugiej – szkodliwe efekty przetrzymywania w więzieniach dużej liczby osadzonych. Pojawiła się więc konieczność opracowania nowego modelu podejmowania decyzji przez przestępców. Psychologowie, ekonomiści behawioralni i zwolennicy behawioralnej analizy prawa zidentyfi kowali szereg czynników wpływających na podejmowanie decyzji o popełnieniu przestępstwa, by wymienić choćby dyskontowanie hiperboliczne, błąd nadmiernego optymizmu czy prognozowanie afektywne.

In this paper, we consider the illusion of control by using Bayesian updating as the rationality model. Our paper contributes twofold. First, we empirically verify that the illusion of control may have two concurrent sources, “emotional” and “rational”. The fi rst one produces biased Bayesian processing due to emotional engagement and the second one yields biases due to prior assumptions on the level of control. Second, we propose a method for identifying these two sources. Moreover we verifi ed two hypotheses H1: The emotional factor causes overestimation of the actual level of control. and H2: The rational factor is responsible for the reverse relationship between observed levels of the illusion of control in three separate situations, when subjects have significant control, moderate or no control. Only the hypothesis H2 received partial empirical support.

In surveys, which are a commonly accepted research method in social sciences, we always observe a certain percentage of respondents giving no-opinion responses such as “no opinion” or “hard to say”. In this study, we treat no-opinion responses as a motivated decision to refuse to respond. The aim of the study was to determine what factors involved in the organisation of a study increase the percentage of respondents who opt for no-opinion responses. The factors on which we focused include in particular the significance of the difficulty of questions; the order of questionnaire questions; motivating respondents through rewards, and the research technique. In the first part of the study, 575 students were divided into 5 groups. Each group was surveyed about environmental consumer attitudes in different survey conditions. In addition, the respondents were asked to rank the difficulty of individual questions in the survey. Findings: The study showed that the percentage of no-opinion responses increases as the questions become more difficult. The respondents were more likely to avoid stating their opinion on those unecological behaviours that they exhibited more frequently. The change of the research technique from a questionnaire to a direct interview caused a decrease in the percentage of noopinion responses. The respondents opted for a “no opinion” response less frequently when the interview was conducted by a lecturer than when it was conducted by a student. Changing the order of questions also affected the percentage of no-opinion responses; however, that was only true for questions that the respondents recognised as easy. Conclusions: The study showed that the choice of a research technique intended to reduce the percentage of no-opinion responses depends on the quality of questions. If they are difficult and require the respondents to engage cognitive resources, a better solution is to employ the direct interview method. However, if the questions are sensitive and the respondent may feel pressure to give a response that conforms to social norms, a better solution is to ensure them anonymity, e.g. by employing the questionnaire technique.