(ze wstępu) Relacja preferencji indywidualnej pozostaje jednym z głównych zagadnień podejmowanych w naukach społecznych od ponad pięćdziesięciu lat. Intensywne badania prowadzone są zarówno przez ekonomistów, jak i psychologów zajmujących się wyborami społecznymi, ocenianiem i wartościowaniem. Prace takich badaczy jak Arrow (1951), Simon (1982) czy Kahneman i Tversky (1979) wywarły silny wpływ na badaczy pracujących nad zagadnieniami z zakresu podejmowania decyzji i doprowadziły do sformułowania nowego paradygmatu, w którym punkt ciężkości rozważań przesuwa się z prób odpowiedzi na pytanie o to, jaką decyzję należy podjąć, na zagadnienia związane z lepszym rozumieniem problemu decyzyjnego. W tym ujęciu analizę decyzji zastępuje wspomaganie decyzji, w którym istotną rolę odgrywa analityk wspierający decydenta w formułowaniu wariantów decyzyjnych, konstruowaniu kryteriów oceny wariantów oraz wyborze formy agregacji ocen dokonywanych względem poszczególnych kryteriów. W nowym podejściu podkreśla się wielokryterialny charakter problemu decyzyjnego. Zwraca się uwagę na fakt, że decyzje zwykle mają prowadzić do zaspokojenia całego zbioru potrzeb decydenta, a co za tym idzie nie jest ani uzasadnionym, ani praktycznym sprowadzanie porównania wariantów do porównania ich ocen względem pojedynczego kryterium.

Jednym z najbardziej istotnych czynników, kształtujących decyzje podmiotów gospodarczych, są ich oczekiwania na temat przebiegu zjawisk i procesów ekonomicznych w przyszłości. W teorii ekonomii powszechnie podkreślane jest kluczowe znaczenie oczekiwań w planowaniu działalności gospodarczej oraz ich niekwestionowany wpływ na obserwowane zachowania podmiotów gospodarczych. Szczególnym zainteresowaniem ekonomistów cieszą się analizy racjonalności oczekiwań. Założenie o racjonalności podmiotów gospodarczych jest nieodłącznym elementem większości teorii ekonomicznych; od lat towarzyszą mu jednak wątpliwości, na ile jest ono uzasadnione. Intuicja podpowiada, że nie ma prostej odpowiedzi na pytanie o stopień racjonalności podmiotów gospodarczych; trudno z góry zgodzić się ze skrajnymi poglądami całkowicie odrzucającymi koncepcję racjonalnego gospodarowania lub też traktującymi ją jako fakt nie ulegający wątpliwości. Rozstrzygnięcie tego dylematu wymaga, między innymi, zdefiniowania terminów "racjonalność" i "oczekiwania podmiotów gospodarczych" oraz wyboru metody formalnej weryfikacji hipotezy o racjonalności oczekiwań. Celem artykułu jest sformułowanie i zweryfikowanie tezy, że oczekiwania polskich przedsiębiorstw na temat zmian zatrudnienia kształtują się w sposób racjonalny. Pytanie o racjonalność prognoz zmian zatrudnienia jest pytaniem o znaczeniu nie tylko teoretycznym. Oczekiwania na temat kształtowania się zatrudnienia w gospodarce mogą mieć wpływ na politykę płacową i politykę zatrudnienia przedsiębiorcy, a umiejętność skutecznego przewidywania sytuacji na rynku pracy może stanowić jeden z czynników przewagi konkurencyjnej. Część druga zawiera krótką prezentację definicji i metod obserwacji oczekiwań podmiotów gospodarczych ze szczególnym uwzględnieniem jakościowych badań ankietowych, których wyniki stanowią podstawę analizy empirycznej. Część trzecia poświęcona jest opisowi danych na temat oczekiwań, pochodzących z testu koniunktury Instytutu Rozwoju Gospodarczego Szkoły Głównej Handlowej oraz ich odpowiedników w oficjalnej sprawozdawczości statystycznej. Zaprezentowane są w niej również wyniki procedury kwantyfikacji oczekiwań, szerzej opisanej w załączniku. W części czwartej przedstawiono zarys hipotezy racjonalnych oczekiwań J.F. Mutha, stanowiącej narzędzie empirycznej analizy oczekiwań polskich przedsiębiorców. Wyniki testów nieobciążoności oczekiwań oraz ortogonalności błędów predykcji opisane są w części piątej. Część szósta zawiera podsumowanie wyników i wnioski. W załączniku przedstawiono procedurę zastosowania regresyjnej metody kwantyfikacji oczekiwań do danych testu koniunktury na temat przewidywanych zmian zatrudnienia. Ostatnią część stanowi wykaz literatury.

W teorii decyzji zakłada się indywidualny stosunek decydenta do ryzyka. Chciałoby się zatem umieć określać (mierzyć) ten stosunek. Jednakże pomiar stosunku jednostki do ryzyka, dokonywany za pomocą różnych technik, okazuje się niezgodny. Pojawia się dalsze pytanie, czy stosunek do ryzyka u tej samej osoby jest taki sam, czy różny w rozmaitych sferach życia. Prezentowane badanie pokazuje, że stosunek ten jest zróżnicowany. Okazało się także, że skłonność do ryzyka, w zależności od dziedziny, różni takie grupy społeczno-demograficzne jak: grupy dochodowe, narodowe czy mężczyzn i kobiety.