Celem tekstu jest ocena ekonomicznej teorii kary i powiązanego z nią modelu podejmowania decyzji z perspektywy empirycznych studiów nad prawem i behawioralnej analizy prawa. Ekonomiczna teoria kary w drugiej połowie XX wieku była podstawową teorią kary i miała znaczący wpływ na politykę karania w Stanach Zjednoczonych. Na początku XXI stulecia liczne badania statystyczne pokazały z jednej strony ograniczoną skuteczność ekonomicznego podejścia do prawa karnego, a z drugiej – szkodliwe efekty przetrzymywania w więzieniach dużej liczby osadzonych. Pojawiła się więc konieczność opracowania nowego modelu podejmowania decyzji przez przestępców. Psychologowie, ekonomiści behawioralni i zwolennicy behawioralnej analizy prawa zidentyfi kowali szereg czynników wpływających na podejmowanie decyzji o popełnieniu przestępstwa, by wymienić choćby dyskontowanie hiperboliczne, błąd nadmiernego optymizmu czy prognozowanie afektywne.

W pracy podjęto pytanie, jak wiek wpływa na subiektywną ocenę prawdopodobieństwa oraz na podejmowanie decyzji ryzykownych. Przeprowadzono badanie na 140 osobach w wieku od 6 do 22 lat. Wyniki pokazały, że dzieci w wieku 6–10 lat nie były w stanie różnicować prawdopodobieństw. Dopiero wśród dzieci 11–13-letnich zaczyna się pojawiać rozróżnianie prawdopodobieństw, choć tylko w sytuacjach zysku. Zaobserwowano także tendencję do przeszacowywania prawdopodobieństw wygranej (w loteriach z możliwą wygraną) oraz prawdopodobieństw straty (w loteriach z możliwą stratą) zarówno przez dzieci, jak i dorosłych. Badanie wykazało również, że wiek badanych ma wpływ na podejmowanie ryzyka. Dorośli wykazują większą awersję do ryzyka w dziedzinie zysków niż strat, natomiast u dzieci tendencja jest odwrotna. W związku z tym, że najmłodsze dzieci nie rozumieją pojęcia prawdopodobieństwa, przy podejmowaniu wyborów nie są wrażliwe na zmianę prawdopodobieństwa, a co za tym idzie także na zmianę wartości oczekiwanej. Wśród dzieci najmłodszych na ryzykowne wybory nie miały wpływu ani wielkość wygranej/straty, ani prawdopodobieństwo. U dzieci 9–10-letnich znaczenie miała wyłącznie wielkość wygranej/straty. Natomiast u starszych dzieci (11–13-letnich) oraz osób dorosłych wpływ ma zarówno wielkość wygranej/straty, jak i prawdopodobieństwo, a także ich kombinacja (wartość oczekiwana).

Decision making in international organizations is a multistage and complex process. This paper is confi ned however only to one but the most important stage, either the voting on a one proposal, which may be accepted or rejected, or the choice between two alternative proposals. This seemingly simple, dichotomous decision can be made by many different methods of voting, i.e. simple majority; absolute majority; qualifi ed majority; voting with quorum; weighted voting; voting with a possibility of veto etc. These methods differ in their properties: equal vs. unequal treatment of the participants of decision-making assembly; the manner of respecting of minority rights; equal vs. unequal treatment of possible decisions; sensitiveness to changes of decisions of particular participants; effectiveness and other. These properties express postulates: anonymity; semi-duality; citizen sovereignty; monotonicity and strong monotonicity; unanimity, unrestricted domain etc. Some of these properties exclude the other. The choice of the particular method of voting means an acceptation of some postulates and a resignation from the other postulates.

This paper presents the results of study on the probability distortion. The distortion is studied at two levels: (i) in the decision maker's perception (expressed as subjective judgements), and (ii) in the decision maker's choices (expressed in decision weights). The study examined how the two types of distortion – concerning perception and weights – depend on the way information on probability is presented. Two formats of probability information were distinguished: descriptive (expressed in numbers) and experience.The results confirmed the hypothesis of lower perceptual distortion of objective probability when the information on payout distribution was presented using the experience-based format than when the information was given as a description. The hypothesis on the lower distortion of probability in decision weights with the experience probability format was not confirmed. An unexpected result was a lower risk seeking with the experience format. This effect seems to be a result of attributing lower weights than with the descriptive format. Furthermore, it appears that the probability distortion in decision weights at least partly results from the distortion in perception.

Enrolment is a complex process. There is a number of games that can be distinguished and analysed: universities and faculties compete for applicants, applicants compete to become students, etc. The purpose of this paper was to analyse process of applicants' decision-making. In the first part of this article a model of applicants' decision-making strategies is described. In the second part consequences of applicants' strategic behaviour are examined. According to the presented model secondary school graduates with lower final exams results should avoid choosing the most popular faculties. To determine if self-selection of applicants can be observed data collected at University ofWarsaw during 2010 enrolment was used.

Dealing with the problem of aging society is nowadays a challenging area of interests for both practice and science. Cognitive decline influences the decision-making process in elderly people. Changes in effectiveness of decisions are however situation-dependent. Aging not only affects the quality of decisions, but also strategy selection and choice satisfaction. Contemporary research and theories are discussed in this paper.

The article is a short review of interpretation of probability and its significance for risky decisions. It especially deals with a concept of subjective probability and decision weights introduced by the prospect theory. While dealing with both subjective deviation from objective probabilities as well as subjective probability transformation as probability weighting function it was observed that people treat low probabilities differently. In both situations people tend to overestimate rare events. Recently it has been said, that in the decision based on direct observations of frequency of events, overestimation is much weaker.

The paper presented below tests the hypothesis that virtual investors (those investing virtual money to earn a virtual profit) succumb to the same pressures that have been found for investors who invest real money in an actual stock exchange. We focused on two issues: the disposition effect (i.e., the investors' propensity to sell stocks that are gaining value, while simultaneously holding stocks that are losing value) and the use of investing strategies that show the investor's belief in a continuation of the current trend. Our empirical research based on a data set of virtual investors' transaction records confirmed the presence of the disposition effect for virtual investment game samples, and provides support for the strong impact of this effect. With regard to investing strategies, we obtained results contrary to what we expected. Our subjects tended to employ contrarian strategies that showed belief in trend reversal, at least in the short term. This finding is not consistent with the common tendency of real money stock investors who tend to employ a momentum strategy that believes in continuation of the trend. These results suggest that the strategy used by investors depends on the specific situation and investing environment.

Analizowana jest modyfikacja problemu sekwencyjnego wyboru najlepszego obiektu. Selekcjoner obserwuje rangi względne obiektów, których prawdziwe wartości są losowe, niezależne o rozkładzie jednostajnym na [0, 1]. Zadaniem selekcjonera jest wybór jednego obiektu w chwili obserwacji. Otrzymana wypłata to prawdziwa wartość wybranego obiektu pomniejszona o pewien koszt, odzwierciedlający koszt decyzji. Podejście używane do stworzenia modelu matematycznego oraz wyznaczenia strategii optymalnej polega na zastosowaniu metody optymalnego zatrzymania do ciągu wypłat, które są wartościami w innych zadaniach optymalnego zatrzymania. Obserwowane wielkości losowe tworzą łańcuch Markowa, a optymalne strategie wyznaczane są metodą indukcji wstecznej. Zbadano asymptotyczne zachowanie rozwiązań ze skończonym horyzontem czasowym. Przedstawione zagadnienia są dyskusją problemu poruszonego przez Beardena (2006) i analizowanego przez Autora w pracy Szajowskiego (2006).

Praca zawiera przegląd wyników eksperymentalnych dotyczących gry przetargu-ultymatywnego i gier pokrewnych. Obserwowane w eksperymentach postępowanie graczy w tej grze zasadniczo odbiega od przewidywań teorii gier, formułowanych dla zachowania racjonalnych graczy w racjonalnym otoczeniu. Ponieważ gra jest bardzo prosta, rozbieżność ta nie jest skutkiem kłopotów graczy z analizą strategiczną gry. Przedstawiamy w sposób krytyczny inne możliwe wyjaśnienia tej rozbieżności, w szczególności postępowanie dyktowane poczuciem sprawiedliwości i reakcje emocjonalne. Opisujemy także badania eksperymentalne nad wpływem parametrów gry (wielkości wypłat, opcji zewnętrznych itp.) oraz zewnętrznych czynników (np. narodowości) na decyzje podejmowane przez graczy.

(ze wstępu) Relacja preferencji indywidualnej pozostaje jednym z głównych zagadnień podejmowanych w naukach społecznych od ponad pięćdziesięciu lat. Intensywne badania prowadzone są zarówno przez ekonomistów, jak i psychologów zajmujących się wyborami społecznymi, ocenianiem i wartościowaniem. Prace takich badaczy jak Arrow (1951), Simon (1982) czy Kahneman i Tversky (1979) wywarły silny wpływ na badaczy pracujących nad zagadnieniami z zakresu podejmowania decyzji i doprowadziły do sformułowania nowego paradygmatu, w którym punkt ciężkości rozważań przesuwa się z prób odpowiedzi na pytanie o to, jaką decyzję należy podjąć, na zagadnienia związane z lepszym rozumieniem problemu decyzyjnego. W tym ujęciu analizę decyzji zastępuje wspomaganie decyzji, w którym istotną rolę odgrywa analityk wspierający decydenta w formułowaniu wariantów decyzyjnych, konstruowaniu kryteriów oceny wariantów oraz wyborze formy agregacji ocen dokonywanych względem poszczególnych kryteriów. W nowym podejściu podkreśla się wielokryterialny charakter problemu decyzyjnego. Zwraca się uwagę na fakt, że decyzje zwykle mają prowadzić do zaspokojenia całego zbioru potrzeb decydenta, a co za tym idzie nie jest ani uzasadnionym, ani praktycznym sprowadzanie porównania wariantów do porównania ich ocen względem pojedynczego kryterium.

Jednym z najbardziej istotnych czynników, kształtujących decyzje podmiotów gospodarczych, są ich oczekiwania na temat przebiegu zjawisk i procesów ekonomicznych w przyszłości. W teorii ekonomii powszechnie podkreślane jest kluczowe znaczenie oczekiwań w planowaniu działalności gospodarczej oraz ich niekwestionowany wpływ na obserwowane zachowania podmiotów gospodarczych. Szczególnym zainteresowaniem ekonomistów cieszą się analizy racjonalności oczekiwań. Założenie o racjonalności podmiotów gospodarczych jest nieodłącznym elementem większości teorii ekonomicznych; od lat towarzyszą mu jednak wątpliwości, na ile jest ono uzasadnione. Intuicja podpowiada, że nie ma prostej odpowiedzi na pytanie o stopień racjonalności podmiotów gospodarczych; trudno z góry zgodzić się ze skrajnymi poglądami całkowicie odrzucającymi koncepcję racjonalnego gospodarowania lub też traktującymi ją jako fakt nie ulegający wątpliwości. Rozstrzygnięcie tego dylematu wymaga, między innymi, zdefiniowania terminów "racjonalność" i "oczekiwania podmiotów gospodarczych" oraz wyboru metody formalnej weryfikacji hipotezy o racjonalności oczekiwań. Celem artykułu jest sformułowanie i zweryfikowanie tezy, że oczekiwania polskich przedsiębiorstw na temat zmian zatrudnienia kształtują się w sposób racjonalny. Pytanie o racjonalność prognoz zmian zatrudnienia jest pytaniem o znaczeniu nie tylko teoretycznym. Oczekiwania na temat kształtowania się zatrudnienia w gospodarce mogą mieć wpływ na politykę płacową i politykę zatrudnienia przedsiębiorcy, a umiejętność skutecznego przewidywania sytuacji na rynku pracy może stanowić jeden z czynników przewagi konkurencyjnej. Część druga zawiera krótką prezentację definicji i metod obserwacji oczekiwań podmiotów gospodarczych ze szczególnym uwzględnieniem jakościowych badań ankietowych, których wyniki stanowią podstawę analizy empirycznej. Część trzecia poświęcona jest opisowi danych na temat oczekiwań, pochodzących z testu koniunktury Instytutu Rozwoju Gospodarczego Szkoły Głównej Handlowej oraz ich odpowiedników w oficjalnej sprawozdawczości statystycznej. Zaprezentowane są w niej również wyniki procedury kwantyfikacji oczekiwań, szerzej opisanej w załączniku. W części czwartej przedstawiono zarys hipotezy racjonalnych oczekiwań J.F. Mutha, stanowiącej narzędzie empirycznej analizy oczekiwań polskich przedsiębiorców. Wyniki testów nieobciążoności oczekiwań oraz ortogonalności błędów predykcji opisane są w części piątej. Część szósta zawiera podsumowanie wyników i wnioski. W załączniku przedstawiono procedurę zastosowania regresyjnej metody kwantyfikacji oczekiwań do danych testu koniunktury na temat przewidywanych zmian zatrudnienia. Ostatnią część stanowi wykaz literatury.