This paper presents a theoretical and empirical analysis of the electoral process within Open-List Proportional Representation (OLPR) systems and introduces the 5R model (Reelection, Reanimation, Rise, Reattempt, Rookie) for examining career paths, access rules, and elite cir-culation in OLPR contexts. The theoretical section breaks down the electoral process into five stages: from candidate auto-selection, through pre-selection and list hierarchization by party leaders, to gaining votes and seat allocation. A particular emphasis is placed on differ-ences in politicians’ career paths and the strategies party leaders employ in list construction. The empirical analysis demonstrates the impact of the OLPR system on different types of parties and candidates, showing how both party structures and candidates’ career paths are influenced by this system. The study utilizes an extensive dataset of official electoral results spanning 20 years of Polish democratic elections (1990–2019), covering both general and local elections, with strong internal comparability. Thus, based on these findings, the paper intro-duces the 5R model, which can serve as a framework to interpret elite circulation, political career paths, and access rules in OLPR systems. This model serves as a foundation for future research on candidate demographics, particularly gender, age, and territorial representation.

The paper presents some consequences of using semi-open lists, including the preferential vote mechanism, in parliamentary elections in Poland. The Authors discuss whose role in assigning parliamentary seats is greater: that of party organizations’ leaders, who decide on the order of candidates on electoral lists, or that of citizens who cast preferential votes. The paper focuses in the elections in the years 2001–2011, in which, according to poll data, party voting dominated over personal voting. The results of parliamentary elections in Poland show that ballot position effects are persistently present and that people tend to vote for list leaders in their constituencies. However, a simulation of a closed-list mechanism shows that in 2001–2011, ca 20 per cent of parliamentary seats were assigned as a result of the interventionist impact of the preferential vote on the
candidate lists established by parties. The ability to vote for a specifi c candidate is rather important for Poles. The Authors also point out that the candidates from the top of party lists may obtain such good results because voters resort to simple reasoning and vote for those from the top of a list, irrespective of the nature of the list itself. (However, the effect does not seem to be very signifi cant).

In the Polish public debate, one occasionally hears voices advocating the need for a significant change in the system of elections to Sejm, the Lower Chamber of Parliament – the objective of such changes would be to strengthen larger parties. As an example to follow, proponents of these changes cite Hungary, where the changes in electoral rules allowed the party in power to retain majority in the legislative despite reduction in popular support. Opponents of this solution see it as a manifest electoral manipulation. The aim of the present paper is to analyze how the “marginal only” changes to the structure of constituencies electing members of Sejm postulated in the political arena would affect electoral results of individual political groups and what would be the broader political consequences. The author pays particular attention to expected impact of such changes on the majority bonus for the winning party, possible government coalition variants, concentration of party system at parliamentary level and proportionality of elections. Simulation of allocation of seats in Sejm based on votes cast was prepared for three possible variants of the structure of Sejm constituencies, on the basis of historical data (for the 2011 and 2015 elections) and the predicted results of 2019 elections. Comparison of the simulated outcomes with the results obtained in the system currently in place allows to answer the main question posed.

Artykuł przedstawia problematykę wykorzystania głosów preferencyjnych w proporcjonalnym systemie wyborczym z otwartymi listami (OLPR). Reguły systemu warunkują, w jakim stopniu głosy wyborców są skuteczne, tzn. czy preferencje wyborców przekładają się na mandaty przedstawicielskie. W systemie OLPR „głosy zmarnowane” mogą dotyczyć zarówno reprezentacji partyjnej jak i reprezentacji personalnej wyrażającej często tożsamości terytorialne. Na przykładzie wyborów do Sejmu i organów samorządu terytorialnego w Polsce przedstawiona została analiza wykorzystania głosów preferencyjnych. W ciągu ostatnich 20 lat w wyborach sejmowych głosów oddanych na ostatecznych zwycięzców (zdobywców mandatów) było tylko nieznacznie więcej niż na przegranych; w przypadku wyborów samorządowych głosy oddane na kandydatów bez mandatu wyraźnie przeważały. Autorzy analizują dokładniej różnice pomiędzy wyborami, partiami i okręgami sejmowymi o różnych charakterystykach. Nieparametryczna analiza głosów preferencyjnych obserwuje się w mniejszych okręgach, o wysokim poziomie fragmentacji partyjnej oraz terytorialnej.

The way in which an electoral system influences the party system is a salient topic discussed in political science and social choice theory. Researches in post-communist countries have so far usually been analyses of the isolated cases of the elections. Here all free parliamentary elections in this region are examined. It allows measuring the total effect of the electoral system on the party system. It was found that the consequences of some electoral institutions are different than observed in old democracies: single-member districts with majority rule may cause considerable parliament fragmentation and the consequences of mixed systems are heterogeneous and depending on their inner mechanics. It was also found that the form of the party system depends to a greater degree on the properties of the political scene than on the electoral system.

Postulat reformy systemu wyborczego poprzez wprowadzenie wyborów większościowych jest od lat obecny w dyskursie publicznym. Wybory większościowe, w opinii ich zwolenników, mają z jednej strony wzmocnić pozycję wyborców, głosujących bezpośrednio na osoby, a nie partie, z drugiej zaś, poprzez doprowadzenie do powstania systemu dwupartyjnego, zwiększyć efektywność rządów, przy jednoczesnym zapewnieniu wyborcom realnej możliwości oceny programu rządowego przed wyborami i usunięcia niepopularnego rządu po końcu kadencji. Aby jednak możliwe było osiągnięcie tych celów, spełnione muszą być także inne przesłanki, umożliwiające wykrystalizowanie się efektywnego systemu dwupartyjnego; w przeciwnym przypadku system większościowy może skutkować niestabilnością polityczną i napięciami związanymi z nieadekwatną reprezentacją istotnych grup społecznych. Rozwiązaniem alternatywnym dla wprowadzenia wyborów większością względną w jednomandatowych okręgach wyborczych (tzw. FPTP) może być zastosowanie innych metod większościowych lub quasi-proporcjonalnych, które mając niektóre z zalet FPTP nie mają niektórych z jego wad.