Abstrakt

Analizując historyczny rozwój rzymskiego procesu karnego, należy stwierdzić, iż zasada bezpośredniości towarzyszyła mu niemalże od najdawniejszych czasów, aż do Justyniana. Fakt przestrzegania tej zasady najlepiej potwierdza zarówno sposób przeprowadzania określonych dowodów w rzymskim procesie karnym, jak również ich sądowa ocena. O tym, jak dużą wagę przywiązywali Rzymianie do omawianej zasady, może świadczyć przede wszystkim przykład dowodu z zeznań świadka. Zeznania składane osobiście przez świadka przed sądem były już w czasach republiki przedkładane ponad zeznanie złożone w postaci dokumentu. Wyrazem przestrzegania zasady bezpośredniości w rzymskim procesie karnym był fakt sporządzania protokołów, początkowo jedynie z określonych rozstrzygnięć np. wyroków, a w późniejszym okresie już z wszystkich czynności procesowych. Także w okresie cesarstwa rzymski proces karny był zdominowany przez zasadę bezpośredniości. Fakt przestrzegania tejże zasady w wyraźny sposób potwierdzają zarówno reskrypty wydane przez cesarza Hadriana, wyrażające postulat bezpośredniego przeprowadzania dowodów przed sądem, reforma urzędu irenarchae dokonana przez Antoninusa Piusa, jak również potwierdzony przez Justyniana zakaz pomocy sądowej w sprawach karnych. Dopuszczalne były pewne wyjątki od zasady bezpośredniości, zwłaszcza przedstawianie podczas rozprawy przygotowanych poza procesem pisemnych laudationes oraz sporządzonych w trakcie postępowania protokołów przesłuchań świadków, jak również możliwość wykorzystywania
dowodów poszlakowych.

Słowa kluczowe